Հայաստանն առանց Սերժ Սարգսյանի
Հայաստանում ստեղծվել է հեղափոխական իրավիճակ և առաջացել համակարգային ճգնաժամ Սերժ Սարգսյանի՝ 3-րդ ժամկետով ու պետության ցմահ ղեկավար լինելու հավակնության պատճառով:
Մարդիկ արդարացիորեն կարծում են, որ խոսքի արժեքը զրոյացրած, անարդյունավետ կառավարում ապահոված ու պետական կառավարման բոլոր արատներն իր մեջ մարմնավորած սուբյեկտի կառավարման ներքո հնարավոր չէ պետության զարգացում ունենալ:
Ներկայումս տեղի ունեցող գործընթացները զուտ իշխանության համար քաղաքական պայքար չեն ու դուրս են իշխանություն-ընդդիմություն դասական մրցակցության տիրույթից: Քաղաքական դաշտի փոշիացման ու քաղաքականության կոմերցիալիզացիայի պայմաններում հանրային կոնսոլիդացիային նպաստող գործոն է դարձել յուրօրինակ նեգատիվ քվեարկությունը՝ մերժումը:
«Քա՛յլ արա, մերժի՛ր Սերժին»
Առաջին հայացքից կարող է թվալ, թե հեղափոխական իրավիճակ ու համակարգային ճգնաժամ չի կարող ստեղծվել մեկ մարդու պատճառով, բայց տվյալ դեպքում հենց այդպես էլ կա, քանի որ Սերժ Սարգսյանն առաջնորդվում է «Պետությունը ես եմ» լյուդովիկոսյան տխրահռչակ սկզբունքով: Այսինքն՝ ինքն իրենով է փոխարինել համակարգը և բնական է, որ համակարգի դեմ պայքարը ավտոմատ վերածվում է իր դեմ պայքարի:
Որքան էլ ՀՀԿ ղեկավարին շրջապատող «քառակուսի» դեմքերը օրինակներ բերեն Եվրոպայից ու հրամցնեն Գերմանիայի բազմամյա կանցլեր Մերկելի փորձը, միևնույն է բոլորն էլ հասկանում են, որ Սերժ Սարգսյանը Սահմանադրությունը փոխելով, «ռեյտինգային» ընտրակարգ ներմուծելով և խորհրդարանական մեծամասնություն վերցնելով գնում է ոչ թե ժողովրդավարացման, այլ փորձում է Հայաստան ներմուծել հետամնաց աֆրիկյան, մահմեդական և միջինասիական երկրներին ներհատուկ բարքեր ու քաղաքական խաղի կանոններ:
ՀՀ քաղաքացիները գիտակցում են կամ բնազդաբար են զգում, որ Հայաստանի ադրբեջանականացումը հզոր սպառնալիք է մեր անվտանգությանը: Գիտակցում ու զգում են, և դա է պատճառը, որ իրենցով են լցրել փողոցները:
Սերժ Սարգսյանը հիմա գրեթե զրոյական լեգիտիմություն ունի և ավելի վատ վիճակում է, քան 2008-ի մարտի 1-ից հետո: Եթե նախկինում Սերժ Սարգսյանի հանդեպ կար անվստահություն, ապա այժմ անվստահությունը տրանսֆորմացվել է ատելության:
«Քա՛յլ արա, մերժի՛ր Սերժին» կարգախոսը վերածվել է համազգային գաղափարի: Այդ կարգախոսը մտել է բոլորի տներն ու դարձել իդեա-ֆիքս: Նման պայմաններում ինչպե՞ս է պատրաստվում կառավարել Սերժ Սարգսյանը: Նրա նկատմամբ ատելությունը համատարած բնույթ է կրում, ինչը վտանգավոր է և՛ իր, և՛ Հայաստանի համար, քանի որ ստեղծում է պայթյունավտանգ մթնոլորտ:
Ստի բումերանգի էֆեկտը
Վերջին 10 տարիները ցույց տվեցին, որ Սերժ Սարգսյանը հաջողել է բացառապես իշխանությունը պահելու հարցում: Մնացած առումներով ձախողումներ են:
Սերժ Սարգսյանին մերժել են այն քաղաքացիները, ովքեր արտագաղթել են Հայաստանից: Մերժում են նրանք, ովքեր մնացել են այստեղ: Մերժում են պետական ապարատի ներկայացուցիչները (շատ դեպքերում նաև՝ ՀՀԿ վերանախվի ոչ օդիոզ հատվածը), բիզնեսմենները, վարձու աշխատողները, գործազուրկները, ուսանողները, աշակերտները, թոշակառուները և մյուսները: Նա դարձել է համազգային հակահերոս:
Բոլորն էլ արդեն հասկացել են, որ Բ26-ը կառավարում է բացառապես ստի, կեղծիքի և բանսարկությունների միջոցով:
Սերժ Սարգսյանի պատկերացրած Հայաստանում միայն ինքը պետք է զբաղվի քաղաքականությամբ, շրջապատված լինի պնակալեզներով ու միայն ինքը հանդես գա ժողովրդի անունից: Խաբելն ու կեղծելը դարձել են կառավարման նորմա:
Վերջին սուտը, սակայն, լցրեց համբերության բաժակը: Սուտն այժմ բումարենգի պես վերադարձել է ու իր հարվածներն է հասցնում այն տարածողին:
Ինչպե՞ս դուրս գալ ստեղծված իրավիճակից
Պարզ է, որ եթե Սերժ Սարգսյանը համառում է վարչապետի պաշտոնում, ապա այստեղ փոխզիջումային դաշտ չի կարող լինել հեղափոխության ու Բ26-ի միջև: Սերժ Սարգսյանի վարչապետության ամեն մի օրը մեծացնում է լարվածությունը, ստեղծում բախումնածին պայմաններ ու պարալիզացնում պետական կառավարման համակարգը:
Առկա պայմաններում կողմերը նահանջի տեղ ու մտադրություն չունեն. Սարգսյանի կարգախոսը «Մահ կամ իշխանությունն» է, իսկ հեղափոխությունն ընտրել է «Քա՛յլ արա, մերժի՛ր Սերժին»-ը, որոնք փոխբացառող են: Սա չի նշանակում, որ Սերժ Սարգսյանից դուրս փոխզիջման դաշտ չկա պետական ապարատի հետ:
ՀՀԿ ղեկավարին չպետք է նույնացնել պետական կառավարման ողջ համակարգի հետ: Ուստի, փոխզիջումային դաշտ փողոցի ու պետական ապարատի միջև կարող է լինել:
Պետական ապարատում պետք է հասկանան, որ սա մարող գործընթաց չէ: Կարող է մի օր շատ մարդ դուրս գալ փողոց, մի օր՝ քիչ, իսկ մեկ այլ օր փողոցը դատարկ լինի ու հետո էլի լցվի, կարող է Սարգսյանը շաբաթներ կամ ամիսներ մնալ վարչապետի աթոռին, բայց «Մերժի՛ր Սերժինը» արդեն մտել է մարդկանց սրտերն ու հոգիները, ինչը նշանակում է, որ Սարգսյանի մերժումն առարկայական տեսք է ստանալու ամեն դեպքում և ոչ շատ հեռու ապագայում: Միևնույն է Սերժ Սարգսյանը չի կարողանալու կառավարել, իսկ ժողովուրդը թույլ չի տալու Սերժ Սարգսյանին կառավարել իրեն: Թույլ չտալը կարող է լինել ակտիվ կամ պասիվ փուլերով, բայց միևնույն է ամեն անգամ ակտիվ փուլում լինելու է պայթյուն:
Մենք բազմիցս ենք զգուշացրել, որ 2017-ի խորհրդարանական ընտրությունների արդյունքում մեծացել է ներքին ու արտաքին ֆորսմաժորային զարգացումների հավանականությունը: Այն, ինչ հիմա մենք տեսնում ենք, այսպես ասած, ծաղիկներն են: Ու որպեսզի ամեն ինչ ցանկալի սահմաններում մնա, անհրաժեշտ է լուծում: Քաղաքական լուծում:
Մարդիկ հույս ունեին, որ Սերժ Սարգսյանի կառավարման մոդելից կազատվեն Սահմանադրության ուժով: Պարզվեց, որ Սահմանադրությունը փոխվում է և դուրս է մնում երկու ժամկետից (անընդմեջ) ավելի կառավարելու արգելքը:
Մարդիկ նաև հույս ունեին, որ գոնե սահմանադրական փոփոխություններից հետո Սերժ Սարգսյանն, իր խոստման համաձայն, կհեռանա իշխանության ղեկից, բայց հիմա արդեն բոլորն են տեսնում, որ իրենց պարզապես խաբել են: Բայց ստի ու կեղծիքի լիմիտը սպառվել է, հանրային մանիպուլյացիաների բոլոր գործիքներն այլևս շարքից դուրս են եկել ու Սերժ Սարգսյանը մնացել է մենակ:
Խնդիրն այժմ «Հայաստանն առանց Սերժ Սարգսյանի» բանաձևն անարյուն և առանց ցնցումների կյանքի կոչելն է:
Պետք է հիմիկվանից պատրաստվել հետսերժական Հայաստանի գալստյանը: Փողոց դուրս եկած երիտասարդների էներգիան կարելի է բարձր արդյունավետությամբ ուղղել պետականաշինության գործին: Մենք Ադրբեջանի վերածելու հայրենիք չունենք:
Անդրանիկ Թևանյան
«Պոլիտէկոնոմիա» հետազոտական ինստիտուտի տնօրեն
Հ.Գ.: Կա տեսակետ, թե իբր ԵԱՏՄ-ում ընդունված խաղի կանոն է երկու ժամկետից ավելի կառավարելը, և Սերժ Սարգսյանը բացառություն չէ:
«Ինչո՞ւ Պուտինին, Լուկաշենկոյին կամ Նազարբաևին կարելի է երկու անգամից ավելի մնալ երկրի ղեկին ու ցմահ կառավարելու մտադրություն ունենալ, իսկ Սերժ Սարգսյանին չի կարելի»,-հայտարարում են ՀՀԿ ղեկավարի քաղաքական փաստաբանները ու փորձում արդարացնել Սարգսյանի 3-րդ ժամկետը:
Այո՛, ԵԱՏՄ-ում առկա է ավտորիտար մեթոդներով կառավարում և Հայաստանը նույն շարքում է: Անշու՛շտ, ցանկալի կլիներ, որ Հայաստանում հաստատված լիներ ժողովրդավարություն, և մենք դուրս լինեինք այդ շարքից, բայց հասկանալի է, որ անցումային շրջանում ավտորիտարիզմն օբյեկտիվորեն անխուսափելի է: Խնդիրը, սակայն, այն է, որ նույն Ռուսաստանում, Բելառուսում կամ Ղազախստանում մենք գործ ունենք ավտորիտար ռեժիմների հետ՝ ավտարիտետ (հեղինակություն) ու խարիզմա ունեցող ղեկավարներով, ովքեր այդ երկրների համար սոցիալ-տնտեսական առաջընթաց են ապահովել: Այսինքն՝ կոնկրետ դրական արդյունք են արձանագրել:
Այսպես՝ Պուտինի ղեկավարման շրջանում ՌԴ ՀՆԱ-ն աճել է ավելի քան 6 անգամ և դրականորեն փոխվել է ՌԴ քաղաքացիների կենսամակարդակը: Նույնը կարելի է ասել Լուկաշենկոյի ու Նազարբաևի մասով:
Ի դեպ, Ադրբեջանում էլ Իլհամ Ալիևի ավտորիտարիզմն ուղեկցվել է հսկայական արդյունքներով: ՀՆԱ-ն ավելացել է շուրջ 10 անգամ, կտրուկ ավելացել է ռազմական բյուջեն:
Սերժ Սարգսյանի մոտ, ցավոք, չստացվեց Հայաստանի համար դրական արդյունքներ ապահովել: Մեր ՀՆԱ-ն դոլարային հաշվարկով այժմ ավելի քիչ է, քան 2008-ին, երբ ՀՀԿ ղեկավարը ստանձնում էր նախագահի պաշտոնը: Աղքատությունը վերջին 10 տարում ավելացել է, մինչդեռ հակառակն էր խոստացվել: Արտագաղթի թվերն էլ բոլորը անգիր գիտեն: Այնպես որ, ԵԱՏՄ մյուս երկրների ղեկավարների հետ համեմատությունը տեղին չէ:
Մեր պարագայում գործ ունենք հանրային հեղինակությունից ու խարիզմայից զուրկ ղեկավար, որի օրոք հետընթաց է արձանագրվել: Նոնսենս է, երբ նման կառավարիչը ոչ միայն պահում է իշխանությունը, այլ նաև վերարտադրվում ու ցմահ կառավարելու հայտ ներկայացնում:
Այսինքն՝ եթե Սերժ Սարգսյանի նախագահության տարիներին ՀՀ-ն առաջընթաց ունենար, ապա Հայաստանի հանրությունն առնվազն դեմ չէր լինի նրա 3-րդ ժամկետին: Բայց մենք ունենք հակառակ պատկերը և բնական է, որ մարդիկ դուրս են գալիս փողոց՝ պահանջելով փոփոխություններ ու այդ փոփոխությունների նախապայման են տեսնում Սերժ Սարգսյանի հեռացումը: